Sedmovrata kraljica

Početi priču o bilo kom srpskom manastiru nije nimalo jednostavno. Nije jednostavno ni ispričati ih, jer su one mnogo više od podataka sa kojima se srećemo kroz udžbenike i ostalu literaturu. To su priče o svemu što čini suštinu bića našeg naroda i njegovih golgota kojima je vekovima izložen.

Sedmovrata Žiča, jedna od lokacija na kojoj će biti snimana serija „Nemanjići“, može se posmatrati kao priča o samostalnosti srpske države i crkve, kao obeležje njenog uspona, ali i kao priča o nesalomivosti vere i duha običnih ljudi i njihovih poglavara.

Sagrađena je u XIII veku, a njen ktitor je Stefan Prvovenčani, brat Svetog Save, koji je bio prvi vladar krunisan u Žiči. Prvi od njih sedam iz dinastije Nemanjića, za koje su se, po narodnom predanju, otvarala po jedna vrata da bi ušli, a kasnije bila zazidana.

Najstariji istorijski izvori o ovom manastiru su dve povelje kralja Stefana i njegovog sina Radoslava, iz kojih se vidi da kralj bogato daruje ovo mesto relikvijama, ikonama, zlatom, srebrom, ali i teritorijama sela, planinama, imanjima...

Od sredine XIII veka, na raspolaganju je bio i grad-tvrđava, Maglič, koji je štitio manastir, arhivu, biblioteku i ostale dragocenosti.

Novovekovni kraljevi Srbije, Aleksandar Obrenović i Petar I Karađorđević, nakon krunisanja su miropomazani u Žiči, što se smatra nadovezivanjem na tradiciju Nemanjića.

Prvo veliko razaranje bilo je već krajem XIII veka od strane Šišmana, bugarskog kralja, da bi ga kralj Milutin početkom XIV veka obnovio.

Kad je sedište autokefalne crkve prebačeno u Pećku patrijaršiju, Žiča je ostala centar duhovnog života ovog kraja, a u njoj su se, pored mnogih relikvija, čuvale i mošti svetaca.

Usledila su razaranja od strane Turaka, kad je manastir gotovo opusteo. Prvi svetski rat je doneo, takođe, stradanja, ali je 1925. počela još jedna obnova, koja je trajala do početka Drugog svetskog rata, a projekat za obnovu manastirske crkve delo je Aleksandra Deroka, čuvenog arhitekte.

Drugi svetski rat, ubrzo nakon obnavljanja, donosi istu sudbinu manastiru, a tadašnjeg episkopa Žičkog, Nikolaja Velimirovića, koji je osnovao i sirotište za decu koja su ostala bez roditelja, odvode najpre u izolaciju u druge manastire, da bi ga na kraju odveli u logor Dahau. Nakon oslobođenja i izlaska iz logora, Nikolaj Velimirović odlazi u emigraciju, trudeći se da za svom narodu pomogne iako je daleko, a od strane tadašnje vlasti biva proglašen za izdajnika i saradnika okupatora.

Tek 1965. Žiča je u potpunosti obnovljena. Jak zemljotres na Kopaoniku 1987. bio je uzrok još jednog oštećenja manastira, nakon čega je opet obnovljen, a crkvi Svetog Spasa vraćen autentičan izgled sa početka XIII veka.

Što se arhitekture tiče, Žiča spada u tzv. rašku školu, kao i Đurđevi Stupovi i Studenica. Veruje se da je Sveti Sava zahtevao da bude obojena u crveno, što simbolizuje krv stradalnika za veru.

Glavna crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem, u narodu poznatom kao Spasovdan. Roman „Opsada crkve Svetog Spasa“ autora Gorana Petrovića, za centralnu temu uzima stradanje ove naše svetinje, prateći usput i druga zbivanja koja su bila od značaja za to doba i način na koji su ona uticala na Srbiju, oličenu u imenu Žiče.

Smatra se da je istočni deo crkve najstariji dok kapele, koje se nalaze uz pripratu, liče na posebne građevine. Severna kapela posvećena je Svetom Savi, a južna Svetom Stefanu. Podignute su sa namerom da budu nadgrobne crkve svojih ktitora, što se, nažalost, nije desilo. Sveti Sava je sahranjen u Trnovu, prenet u Mileševu, kosti mu spaljene na Vračaru; Stefan Prvovenčani je sahranjen u Studenici, da bi njegove mošti bile prenošene nekoliko puta i na kraju opet došle u Studenicu, gde se i danas nalaze.

Istorija, učiteljica života, ima mnogo podataka o kojima ćuti, uverena sam. Možda tako treba, zarad nečega što se zove viši cilj, interes, mir... Koliko god ih ona skrivala od nas, postoje mesta koja su priča sama po sebi. Ona govore jezikom duha jednog naroda, koji sedmovrata Žiča oličava svojim uzdizanjem. Koliko god je puta rušili, uvek se dizala. Ponosna, dostojanstvena, jača.