Dva soma, tri konja

Money, get away
Get a good job with good pay and you're okay
Money, it's a gas
Grab that cash with both hands and make a stash
New car, caviar, four star daydream
Think I'll buy me a football team

Money, get back
I'm all right Jack keep your hands off of my stack
Money, it's a hit
Don't give me that do goody good bullshit
I'm in the high-fidelity first class traveling set
And I think I need a Lear jet

Money, it's a crime
Share it fairly but don't take a slice of my pie
Money, so they say
Is the root of all evil today
But if you ask for a raise it's no surprise
That they're giving none away
Away, away, way
(Away, away, away, away)

PINK FLOYD - Money

Sedimo sinoć u “Hrecegovini”, razglabamo neobavezne teme. Malo o dnenvnoj politici, malo o problemima na poslu (za obe koji su zaposleni), malo o ribama koje se šetaju u vidokrugu, malo o kolima koja prolaze niz ulicu. Nabadamo ćevape i pekarski krompir, šljokamo, dobro ohlađeni, “Lav”. Sve što je dobro, kratko traje. Kelner uredno donosi račun, Neca ga preuzima.

“Koliku smo štetu napravili? “ – upita Dovla, pružajući ruku ka računu.

“Sve zajedno sa bakšišem, da zaokružimo na četiri soma.” – reče Neca, spuštajući jednom rukom račun na sto, preinoseći ustima kriglu piva, drugom.

Četiri soma…Četiri,crvene, novčanice od po hiljadu dinara. Prilično uobičajeni, više žargonski, naziv za hiljadu, odnosno hiljade nečega. Najčešće se odnosi na lovu, ovaj kintu….odnosno novac. Kad bolje razmislim ne sećam se da je neko od ekipe, u skorije vreme, upotrebio izraz novac. Zanimljivo.

Koliko mi se čini, nekako najstariji i najrasprostranjeniji izraz za novac je “lova”. Smatra se da “lova” domaćeg porekla, da potiče od glagola loviti, dakle radi se o nečemu do čega se uvek s mukom, teško dolazi. Logično. Sledeći sinonim, takođe u širokoj upotrebi je “kinta”. Ovaj izraz, potpuno neočekivano, dolazi iz albanskog jezika, od reči “qintar”, što predstavlja stoti deo, albanske valute, leka. S obzirom da predstavlja vrlo sitnu (bezvrednu) novčanu jedinicu potpuno je jasna svrha domaćeg izraza “nemam ni kinte”. Pripadnici malo starije generacije pamte izraz “nemam ni filera”, a suština je ista, jer filer predstavlja stoti deo mađarske forinte. Slično važi i za “nemam ni cvonjka” koji dolazi od nemačkog “zwanzig” (dvadeset), a odnosi se na kovanicu od 20 krajcera, odnosno 1/5 austro-ugarskog guldena.

Kakva je veza između soma i hiljade? Termin je korišćen još u vreme SFRJ i odnosio se na tadašnju novčanicu od 1000 starih, odnosno 10 novih dinara. Pretpostavka je da vuče poreklo od italijanskog “somma” ili francuskog “somme”, što znači suma (novca). U pomenuto vreme, u Beogradu, bio je aktuelan termin “konj”, za crvenu novčnicu vrednosti 100 dinara. Lokalni naziv je nastao po spomeniku knezu Mihailu, na tadašnjem Trgu Republike, iako se u stvari radilo o spomeniku koga je izradio Antun Augustinčić, a nalazi se ispred zgrade Ujedinjenih nacija, u Njujorku. Takođe, stotinu ovih novčanica od 100 dinara, vezanih u bunt, imali su slengovsku odrednicu “cigla”, što zbog boje, što zbog oblika. Još jedan sinonim za istu količinu novca bio je i “kilo love”.

 Ukoliko se trgovina obavljala na pijačnim tezgama, u upotrebi je bio termin “banka”. I danas, aktuelan na na istoj lokaciji, a odnosi se na novčanicu od 100 dinara ili 10 evra, u zavisnosti šta kupuješ. “Banka” vodi poreklo iz romanskih jezika, a označava klupu, jer su banke i nastale na klupama gde su prvobitni “dileri” obavljali bankarske poslove. Kada smo već kod strane valute, u vreme postojanja nemačke marke, na ovim prostorima, za novčanicu od 100 maraka bio je aktuelan izraz “glava”, naravno zbog portreta Klare Šuman. Mada od kako su evrići u upotrebi, nisam čuo neki izraz koji bi adekvatno zamenio samo izgovaranje apoenske strukture.

 Mladen DJomla Kostić